Hoe komt Sinterklaas aan die vaak onhandige staf?

De staf is sinds de 17e eeuw een attribuut van bisschoppen en abten. Het is een luxe versie van de eenvoudige herdersstaf. Het symboliseert de herderlijke positie van bisschoppen tegenover de gelovigen.


Nieuwigheid
Dat Sinterklaas een staf draagt is opmerkelijk. In zijn tijd (de vierde eeuw na Christus) bestaat dat attribuut niet voor bisschoppen. Die is pas ingevoerd in de 17e eeuw. Maar de Snt is ook een heilige die herkenbaar en populair wil blijven. De herkenbaarheid van de heilige als bisschop en herder is met de staf verzekerd.


Status en steuntje
Voor veel hulpsinterklazen is de staf een hulpmiddel om de bisschoppelijke status te beklemtonen. Maar vaak is de staf ook lastig. Te paard moet de Sint de staf door een Piet laten dragen en als de Sint zich met de personene auto langskomt is het handig dat de staf uit elkaar kan en in delen in de kofferbak kan.


Bronnen op aanvraag beschikbaar

Hoe verkeerd schijnt de maan door de bomen?

De hoogleraar sterrenkunde Peter Bartel
van de Universiteit Groningen heeft gekeken naar de afbeeldingen van Sinterklaas op sintpapier en in sinterklaasboeken. Hij concludeert volgens het Haarlemsch Dagblad dat de tekenaars de maan  verkeerd afbeelden. De nachtmaan is een ochtendmaan. ‘En dat is fout, want we hebben het over een pakjesavond en niet over een pakjesochtend.’



Maanonderzoek
Leuk dat een sterrenkundige over dit onderwerp onderzoek doet. Maar Illustratoren zijn geen sterrenkundigen. Niet alleen is een juiste presentatie van de maan in illustraties voor kinderen niet hun eerste gedachte, maar ze zitten er ook veel minder ver naast dan de hoogleraar denkt.



Sinterklaas is ochtendfeest
Sinterklaas is in ieder geval vanaf de 17e tot ongeveer de eerste helft van de twintigste eeuw gevierd op de ochtend van 6 december. De sintschilderijen van Jan Steen laten de feestelijkheden op de ochtend zien en niet in de avond. Kijk maar door de ramen. De lucht is blauw. Dat Sinterklaas dus tot ‘s morgens vroeg de cadeautjes heeft gebracht is helemaal niet onwaarschijnlijk.



Dakschimmel
Hebben die illustratoren met hun ochtendmaan achteraf zonder opzet toch nog goed gedaan? Nu wordt het feest wel 's avonds gevierd. Voor toekomstige tekenaars en papierontwerpers is het misschien goed even een sterrenkundige te raadplegen. En wellicht is het dan ook raadzaam een paardenhoogleraar te raadplegen. Want loopt de schimmel op het Sinterklaaspapier en in de Sintboeken wel juist over het dak?



Bronnen op aanvraag beschikbaar

Hoe komt Sinterklaas aan zijn mijter?

Sinterklaas leefde waarschijnlijk in de vierde eeuw na Christus. In die tijd droeg alleen de Paus in Rome een mijter. Pas in de 12e eeuw is de mijter ook kledingstuk geworden voor bisschoppen in het christendom.

Modern
Onze Sinterklaas draagt een mijter maar dat is geen historisch juiste aankleding. Sinterklaas heeft ook met zijn kleedgedrag aangetoond met zijn tijd mee te gaan en herkenbaar te blijven.

Herkenning
De mijter is nog steeds een herkenbaar symbool van de Goedheiligman.Om Sinterklaas de cadeaubrenger en kinderheilige te maken voor andere dan katholieke jongens en meisjes heeft de Sint steeds vaker zonder kruis of verticale streep. Soms staat er een andere versiering op die alleen in de verte doet denken aan een kruis.



Bronnen op aanvraag beschikbaar

Wie is Sint Martinus of Sint Maarten?

Sint Maarten is een bisschop die leeft in de vierde eeuw na Christus. Hij is vooral bekend door het verhaal waarin hij de helft van zijn mantel schenkt aan een bedelaar voor de poorten van de Franse stad Amiens. Het feest van Sint Maarten wordt gevierd op 11 november de sterfdag van de heilige.

Hongaar

Maarten is geboren in het tegenwoordige Hongarije. Als soldaat in het Romeinse leger belandt hij in Frankrijk. Volgens zijn biograaf Sulpicius Severus vindt voor de poorten van de stad Amiens een ontmoeting plaats met een bedelaar. Martinus ziet de naakte bedelaar, snijdt zijn mantel in tweeën en schenkt een deel aan de bedelende man. Later zal de bedelaar in de gedaante van Christus in zijn droom verschijnen. Het lijdt tot de bekering van Martinus. Hij besluit het christelijk geloof te volgen.

Tours

Martinus zegt het soldatenleven vaarwel en sticht daarna vele kloosters in Frankrijk. In 372 wordt hij benoemd tot bisschop van Tours en in die stad sterft hij ook op 11 november 397. In Tours bevindt zich ook het graf van de heilige Martinus.

Kerstening

Met de kerstening van de lage landen die vooral uit Frankrijk komt ook de populariteit van de heilige Martinus naar het noorden. De heilige is populair omdat hij een bekeerling is en het opneemt voor de armen. Vele kerken krijgen Martinus als patroonheilige bijvoorbeeld in Utrecht. Martinus is de patroonheilige van de Domkerk.



Bronnen op aanvraag beschikbaar

Wat vieren we met Sint Maarten?

Op 11 november viert de katholieke kerk de begrafenis van de heilige Martinus. Martinus leeft in de vierde eeuw na Christus en is in de vijfde eeuw heilig verklaard.. In de vijfde eeuw werd hij heilig verklaard. Al vrij snel na zijn overlijden in 397 zou het bedelfeest zijn ontstaan.


Schooieren

Met Sint Maarten gaan nu vooral kinderen met lichtjes langs de deuren. Ze zingen een lied en ontvangen daarvoor iets lekkers. In de negentiende eeuw gingen ook volwassenen langs de deur. Brandstof en eten waren de opbrengsten van deze schooiertochten. Het was een manier voor arme mensen om door de moeilijke winterperiode te komen. Na aflop van de tochten wordt een vreugdevuur ontstoken waar bij voorbeeld en appelen en peren geroosterd worden.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Waarin verschillen de viering van Allerheiligen en Allerzielen?

Allerheiligen wordt gevierd op 1 november en Allerzielen op 2 november. Het zijn beide feesten aan het begin van de winter. Op Allerheiligen gedenkt men de heiligen van de katholieke kerk die niet op andere dagen van de kerkelijke kalender een feestdag hebben.
Allerzielen

Bij Allerzielen herdenkt men de overleden familieleden, vrienden, bekenden of parochianen. Door voor de zielenheil van de overledenen te bidden verkort je de duur dat ze in het vagevuur moeten verblijven. Door te bidden verdiende je aflaten voor deze gestorvenen. Daardoor komen de familieleden, vrienden en kennissen eerder in de hemel, gelooft men.
Nieuwe rituelen

Het gebruik om de overledenen te bezoeken op het kerkhof is in België al veel langer populair en gebeurt daar op Allerheiligen. Mensen leggen bloemstukken met witte bloemen of traditionele witte en gele chrysanten bij de graven.
Recentelijk lijken beide feesten aan populariteit te winnen en meer een viering te worden. In de Duin- en Bollenstreek bijvoorbeeld komt men bij elkaar op het kerkhof om 's avonds op Allerzielen kaarsen te branden en de doden te herdenken. Ook het plaatsen van bloemen op Allerheiligen en Allerzielen op de graven neemt toe. Namen worden opgelezen en mensen schrijven persoonlijke berichten aan de overledenen om het het verlies met nieuwe rituelen inhoud te geven.
Bronnen op aanvraag beschikbaar

Hoe lang vieren we in Nederland Dierendag?

Dierendag is voor het eerste gevierd in 1929. Het is dus een vrij recent feest. Aanvankelijk is dierendag in het leven geroepen door de dierenbescherming. Twee onbekende vrouwen schijnen hierover gecorrespondeerd te hebben eind jaren twintig. Zij zouden het idee onder de aandacht van mevrouw Ford gebracht hebbeb die voorzitster was van een internationale beweging tot bescherming van dieren.

Datum
De datum vier oktober is toevallig. Doordat het gebruikelijk is in katholieke kringen feesten rond heiligen te hebben heeft de dierenbescherming ook gekozen voor een heilige.

Franciscus
Dat is Sint Franciscus geworden. De heilige heeft wat met de natuur. Zo wist hij wolven af te houden van het opeten van mensen en preekte hij voor de vogels. Hij is een van de weinige zo niet de enige heilige die zozeer verbonden is met dieren en de natuur.

Kinderen
In de tijd dat dierendag ontstond was de belangrijkste reden voor de feestdag het onder de aandacht brengen van dierenleed bijn huisdieren en het ageren daartegen. Trekhonden maar ook het uithalen van vogelnestjes waren aandachtsgebieden van de dierenbescherming. Ook het gebruik van dieren voor allerlei vermaak werd afgekeurd. Voorbeelden daarvan zijn dieren in dierentuinen en dieren in het circus. De eerste berichten over dierendag verschijnen in de eerste helft van de jaren dertig al in de krant. De actie lijkt vooral door vrouwen gepromoot te worden. Doelgroepen zijn vooral de leerlingen op de lagere school. Zij worden aangespoord een dag extra lief voor hun dieren te zijn.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Wanneer vindt de eerste televisie-uitzending plaats in Nederland?

Dinsdagavond 2 oktober 1951 spreekt Staatssecretaris Cals de kijker toe tijdens de eerste uitzending van de televisie in Nederland. De Staatssecretaris spreekt de verwachting uit dat van de uitzendingen een positieve invloed zal uitgaan. Tegelijkertijd maant hij de kijkers tot matigheid. Hij vindt het niet goed of verstandig om 'elk vrij minuutje aan deze massarecreatie' te besteden.

Massarecreatie
Van massale massarecreatie is in oktober 1951 geen sprake. Het gaat hier om een paar honderd televisiekijkers die op dinsdag- en vrijdagavond drie uur televisie krijgen voorgeschoteld. Daarna ontvwikkelt de televisie zich echter wel razendsnel tot een massamedium van grote betekenis.
Vanaf oktober 1951 is er twee keer per week drie uur televisie te zien op dinsdag- en vrijdagavond. Het aantal kijkers in 1951 beperkt zich tot een paar honderd. Maar in 1952 stonden er al elfduizend toestellen geregistreerd.

1 Miljoen
Na het bescheiden begin nam het aantal kijkers snel toe. In 1959 waren er vijfhonderdduizend toestellen en twee jaar later werd het miljoenste apparaat aangesloten. De televisierecreanten kunnen vanaf 1957 vijf dagen in de week televisie kijken. Elke week is er 15 uur televisie beschikbaar voor de Nederlandse bevolking. Over de positieve of negatieve invloed van de televisie is sindsdien altijd discussie gebleven.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Wanneer verandert de kermis van markt naar reizend pretpark?



Parade maken op de kermis in de 19e eeuw



Vanaf het ontstaan in de elfde eeuw (1000-1100) is de kermis een warenmarkt versiert met enige vermaak. Vooral artiesten en ambachtslieden zoals brillenmakers en tandartsen kon men op de kermis bezoeken. In de tweede helft van de negentiende eeuw verandert dat. Door de snel toenemende industrialisatie groeien de steden en zijn kermissen steeds belangrijker als vermaak voor de bevolking. Kermis is voor velen vakantie. Enkele weken zet de stadbeboner de bloemetjes buiten.

Handel en vermaak
In Amsterdam staan de straten ook in deze tijd nog vol met handelskramen, maar neemt het belang van de vermaakzaken toe. Toneelvoorstellingen, reizende dierentuinen en wassenbeelden-spellen staan op de Botermarkt en op andere pleinen om het publiek te vermaken en het actuele nieuws te brengen.

Stoommachine
Ook bij de attracties zie je de invloed van de negentiende eeuw met zijn industrialisatie. Met name de voortstuwing van de attracties moderniseert. Stond er eerst een paard of handwerksman de draaimolen te duwen, nu wordt de carroussel met een stoommachine in beweging gezet. De attracties worden ook groter en kunnen meer mensen tegelijk vervoeren. Het is het begin van de glorietijd van de stoomcarrousel.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Wat betekent kermis?

Kermis is een vereenvoudiging van het woord kerk-mis.
 
Kerk-mis
Dit is de mis die plaatsvindt na de nieuwbouw van een kerk. Het gebouw wordt gewijd en klaargemaakt voor erediensten. Een belangrijke gebeurtenis die groots gevierd werd en elk jaar opnieuw tot leven kwam met een herdenkingsfeest dat kerkmis of kermis ging heten.
 
Bronnen op aanvraag beschikbaar

Waarom zijn er veel kermissen in het voorjaar en eind van de zomer?

Bijna elk dorp heeft nog steeds een kermis eens in het jaar. In Amsterdam worden veel meer kermissen gehouden en heeft elk deel van de stad zijn eigen kermis.

Najaar
Veel kermissen vinden plaats in het najaar of aan het eind van de zomer. Oorzaak daarvan is de historische geschiedenis van dit vermaak. Na een seizoen hard werken hebben boeren en arbeiders extra geld verdiend en nemen het er even van. Kermis is lange tijd een soort vakantieperiode geweest. De mensen vierden feest voordat de moeilijke winterperiode intrad.

VoorjaarBij de kermissen in het voorjaar speelt de arbeidsmarkt een belangrijke rol. Boeren contracteerden hun personeel op de plaatselijke kermis. Na het sluiten van de deal kreeg de nieuwe meid of knecht wat handgeld om kermis te vieren.

Kermis is niet meer van deze tijd. Is dat zo?

kermistafereel

In augustus en september vinden overal in Nederland weer kermissen plaats. Volgens sommigen is de kermis niet meer van deze tijd. Het is goedkoop en super commercieel vermaak dat alleen maar goed is voor de exploitanten die op de kermis hun zakken vullen. Maar is dat wel zo?


Exploitanten
Kermisexploitanten hebben een eigen bedrijf dat elk jaar weer zijn bestaansrecht moet bewijzen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een winkel in een stad of dorp kan de kermisexploitant geen echt vaste klantenkring opbouwen in de paar dagen dat de attractie staat. Net zoals in het gewone zakenleven heb je grote exploitanten met veel attracties die veel kermissen doen en kleine exploitanten die met een of enkele attracties hun centen moeten verdienen.


Sociaal gebeuren
Het belang van kermis in een buurt of dorp is zeker niet afhankelijk van de exploitanten of attracties. Kermis is een sociaal gebeuren dat banden tussen dorpelingen en buurtgenoten versterkt en bevestigt. Daarnaast is de kermis een vrijplaats. Een plek waar regels die in het normale leven gelden even opzij gezet worden. Je bent vrijer op de kermis. Het is toegestaan om te gokken bij de gokkasten, een jongen kan een meisje vrijblijvend het hof maken en sociale spanningen kunnen bijgelegd of uitgevochten worden. De kermis fungeert als een soort ventiel dat het teveel aan spanningen laat ontsnappen. Het belang van kermissen schuilt in deze sociale betekenis. Mensen ontmoeten elkaar ook als ze al lang niet meer in het dorp wonen. Kermis schept door zijn glitter en glans een wereld van overvloed en welbehagen. Even niet werken en je lekker te goed doen aan zoete suikerspinnen en oliebollen.

Bronnen op verzoek beschikbaar

Wanneer vindt de eerste kermis in Nederland plaats?

Wanneer er voor het eerst kermis gevierd is blijft een vraag. We kunnen wel een gok wagen. De eerste kerken ontstaan na het jaar 1000 in het gebied dat wij nu Nederland noemen.

Utrecht
Utrecht is dan een belangrijke stad en het lijkt erop dat de Domstad de oudste kermishistorie heeft. Concrete bewijzen of bronnen ontbreken dus moeten we een slag om de arm houden.

Maliebaan kermis
Tot in het begin van de twintigste eeuw is er kermis gevierd in Utrecht. Na de afschaffing heeft de binnenstad het heel lang zonder kermis moeten doen. Aan het eind van de vorige eeuw is door kermisexploitanten een voorstel gedaan kermis te laten herleven op de Maliebaan. Elk jaar is daar in juli tussen de bomen de langgerekte Maliebaankermis te bezoeken. Met deze kermis kreeg Utrecht zijn stadskermis terug.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Kermis in De Zilk 2011

Kermisfragmensten 2011 De Zilk

Oorsprong kermis De Zilk
De kermis in De Zilk is voortgekomen uit een Oranjefeest. De organisatoren waren leden van de feestcommissie die de viering bij het inwijden van de kerk organiseerden. Voorzitter is in die tijd pastoor Hafkenscheidt. In 1920 vindt de wijding plaats. in 1923 is er voor het eerst kermisvermaak in De Zilk. De feestcommissie is nog steeds de organisator.

Nieuwe plek
De kermis heeft op verschillende plaatsen in De Zilk gestaan. De laatste jaren op de Zilkerduinweg, de doorgaande weg dwars door het dorp. In 2011 vindt de kermis zijnn  plek op de Sportlaan en de parkeerplaats bij dorpshuis De Duinpan. De kermis duurt drie dagen van 30 augustus tot en met 1 september 2011.

Hoeveel is 'een meier'?

Een meier is de naam van het briefje van 100 gulden. Het is een afleiding van het Hebreeuwse mei'oh dat 'honderd' betekent.

JodenAls gevolg van uitsluiting uit veel beroepen gaan Joden zich bezighouden met financiële beroepen en handel. Voor kooplieden en geldhandelaren zijn in die tijd geen gilden. Het zijn 'vrije beroepen' en daardoor vrij van gildenregels. De joodse woorden voor geld komen als vanzelf in de taal terecht en in de Nederlandse woordenschat.

100 EuroHet is onduidelijk of de uitdrukking nu gebruikt wordt voor een biljet van honderd euro. Wellicht is de term teveel verbonden met de gulden.

Bronnen op verzoek beschikbaar

Wat is een grijpstuiver?

Grijp-griffioen
De naam 'grijpstuiver' verwijst naar de griffioen die op de middeleeuwse stuivers stond. Een griffioen is een mythologisch dier dat half vogel, half leeuw is. In de volksmond heet het dier dan al 'vogel grijp', Vandaar dus 'grijpstuiver'.

Stuiver
De achtergrond van 'stuiver' is onduidelijk. De munt was tot in de negentiende eeuw de basis van het Nederlandse geldstelsel. De cijfers achter de komma in oude rekeningen en boekhoudingen zijn stuivers. Pas in de negentiende eeuw zijn er centen en is de stuiver vijf cent waard.

De stuiver heette vanaf 1816 officieel ‘stuk van een twintigste gulden’, of ‘stuk van vijf cents’. Een eeuw later wordt de munt door de regering weer omgedoopt tot stuiver. De stuiver is één van de weinige oude geldnamen die ook na de invoering van de euro nog gebruikt worden, namelijk voor de munt van vijf eurocent.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Waar komt de uitdrukking 'geen rooie cent hebben' vandaan?

In een aantal Europese landen lijkt het geld op en moeten en miljarden kredietgaranties gegeven worden. Griekenland heeft nu al geen rooie cent meer.

'Geen rode cent hebben' betekent totaal berooid zijn. De kleur rood is te danken aan de kleur van het materiaal van de cent: roodkoper. De uitdrukking stamt uit de negentiende eeuw op zijn vroegst. De eerste cent verschijn in Nederland namelijk in 1816, het decimale stelsel gaat dan ook voor de munten gelden. De eurocent wordt nog steeds gebruikt, maar in Nederlandse winkels worden de prijzen afgerond. De verwachting is dat de cent snel aan belang inboet.

Wat is vinken zetten?

Vinkenzetting 2010

Vinken zetten is een sport waarbij vinken zoveel mogelijk melodietjes in een bepaalde tijd ten gehore moeten brengen. De sport wordt vooral beoefend in West Vlaanderen en is al bekend uit geschriften van de zestiende eeuw. De vroegste vermelding van 1593 komt uit de stad Ieper.

Bloei
Na 1900 is deze volkssport tot grote bloei gekomen. Er ontstaan vele verenigingen en een echte bond voor vinkeniers. In de maanden mei tot en met juli zijn er wedstrijden. De vogels plaatst men in kooien naast elkaar op een rustige weg. De wedstrijd duurt ongeveer een uur. Kampioenen kunnen in die tijd tot wel 1200 keer een melodietje fluiten. Een jury luistert naar de vogels en beoordeelt of de vink (Botvink) wel het goede melodietje fluit. De veranderende houding ten op zichte van dieren leidt in het begin van de twintigste eeuw tot verregaande regels en verboden voor vinkeniers. Deze sport die veel door arbeiders bedreven werd viel niet meer in goede aarde bij de politieke elite in stad of dorp.

Blinde vink
In het verleden gebruikte men wrede methoden om de vinken tot grotere prestaties te dwingen. Men schroeide de ogen dicht waardoor de vogels niet afgeleid zouden worden. Sinds 1924 is dat verboden. In 1939 werd de Algemene Vinkeniersbond (AVIBO) opgericht.

Nederland
Hoewel de meeste vinkeniers in Vlaanderen te vinden zijn, kent men ook vinkenliefhebbers in Wallonië, Frankrijk, Duitsland en Nederland. In de jaren dertig van de twintigste eeuw zijn het vangen van vinken en de wedstrijden met vinken verboden. Vinkeniers wijken dan uit naar België om wedstrijden te bezoeken. Tegenwoordig zijn er ook zangwedstrijden in Nederland. Met name in Noord-Brabant leeft deze sport met vinken nog. Er zijn verenigingen in Tilburg, Goirle en omgeving.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Hondsdagen



Hondsdagen zijn genoemd naar Hondsster Sirius

De hondsdagen vallen in de warmste periode van het jaar in de maanden juli en augustus. Wat is de betekenis van deze bijzondere zomerdagen?

Over de periode van de Hondsdagen lopen de meningen uiteen. Sommige auteurs hebben het over de periode 15 juli tot en met 15 augustus en anderen beginnen de periode op 21 juli en laten die stoppen op 21 of 23 augustus. Het KNMI gaat uit van de periode 20 juli tot en met 20 augustus.

De naam zou ontleend zijn aan de nabijheid van de zeer heldere ster Sirius bij de zon. Sirius wordt ook wel de Hondsster genoemd. De jager Orion heeft in de Griekse mythologie een hond die Sirius heet. Toen Orion stierf kreeg hij met zijn hond een plaats aan de sterrenhemel. Opvallend is dat Sirius een heel heldere ster is. Een belangrijk herkenningspunt aan de nachtelijke hemel.

Ongewoon verschijnsel
De ster Sirius maakt onderdeel uit van het sterrenbeeld Grote Hond. Tijdens de hondsdagen is deze heldere ster door de nabijheid van de zon niet te zien. Een ongewoon verschijnsel dat aanleiding geeft tot allerlei volksgeloof.

Hondsdolheid
De hondsdagen kenmerken zich dan ook door vreemde verschijnselen zoals een groter aantal gevallen van hondsdolheid. Het schijnt gebruik te zijn geweest honden in deze periode uit voorzorg te muilkorven om verspreiding van de besmettelijke en dodelijke virusziekte te voorkomen.

Warmste periode
De hondsdagen zijn vaak de tijd waarop men goed oplet voor rotten en bederven vam eten. Boter, melk en andere verse etenswaren bederven eerder. Bovendien heeft iedereen veel last van vliegen en muggen.

De periode eindigt als de ster Sirius weer zichtbaar is. Op zijn vroegst op 23 augustus.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

20 juli natte dag?

Sint Margriet zou natte periode aankondigen

De volksweerkunde heeft veel gezegden en weerspreuken over 20 juli. Volgens de volkskalender is dit namelijk de dag van de heilige Margriet oftewel Sint Margaretha van Antiochië. Het zou een natte dag zijn. 'Margriet houdt haar water niet. Sinte Margriet is een pisgriet en Regen op Sinte Margriet geeft zes weken boerenverdriet.'

Droge heilige
Via het de site van het KNMI kun je makkelijk nagaan of het inderdaad altijd regende op 20 juli en of het meer regende dan op 19 of 21 juli die geen speciale melding als regendag hebben. Van de elf metingen in de jaren 1999-2010 is op 20 juli de neerslag 5 keer hoger dan de dag ervoor en erna. Vijf keer is hij lager dan de dag ervoor of de dag erna en een keer is er geen neerslag op alle drie de dagen. Het is dus niet zo dat het op 20 juli altijd meer regent dan op 19 of op 21 juli.

Droge dag
Bovendien regent het niet altijd op 20 juli. Twee keer is er helemaal geen neerslag op de dag van Pisgriet. En vijf keer is het minder dan 1 mm. Ook in het jaar dat het meeste regen viel, op 20 juli 2007, was het daarna echt geen zes weken nat. Van 20 juli tot en met 31 augustus (43 dagen) waren er 19 droge dagen zonder een spatje neerslag en nog eens vijf dagen met minder dan 0.05 mm neerslag.

Kortom de conclusie dat regen op 20 juli betekent dat het zes weken regent houdt geen stand. En ook dat conclusie dat 20 juli altijd een natte dag is blijkt niet juist. Kortom Margriet is niet echt een Pisgriet.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Juli en augustus hebben 31 dagen. Waarom?

De maanden omvatten afwisselend 30 en 31 dagen. Maar er zijn uitzonderingen. Februari heeft er 28 of 29 en juli en augustus hebben allebei 31 dagen. De achtergrond van deze afwijking heeft niets te maken met de vingerknokkels die gebruikt worden als ezelsbruggetje om de lengte van de maanden te onthouden.

Julius Caesar en keizer Augustus
Aanvankelijk heeft de zesde maand, in de romeinse kalender sextilis, gewoon dertig dagen. Keizer Augustus plakte er een dag bij omdat hij niet onder wil doen voor de naamgever van maand vijf Julius Caesar. Aldus kreeg maand vij de naam juli en zes Augustus.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Schoolvakantie rituelen

Nederland midden heeft vanaf maandag 4 juli schoolvakantie. De basisschoolleerlingen uit de regio gaan met hun ouders op vakantie. De leerlingen nemen afscheid van school met rituelen en en tradities zoals het strijken van de schoolvlag en het zingen van een schoollied.

Schoolritueel
In De Zilk wordt op vrijdag 1 juli tijdelijk een vlaggenmast in het midden van het schoolplein geïnstalleerd met in top de gele schoolvlag. Leerkrachten, ouders en alle leerlingen staan om 15.00 uur rond de vlaggenmast om het schoollied te zingen. Op de melodie van Oh Champs-elysées zingen de leerlinegen de naam van de school: 'Oh Egelantier, oh Egelantier'.

Einde van het schooljaar
Het is het rituele afscheid van het schooljaar. De directeur geeft de leerlingen rond de vlaggenmast een pluim dat ze dit jaar weer hard gewerkt hebben en wenst iedereen een goede vakantie. De vlag wordt tijdens het zingen van het schoollied gestreken door twee leerkrachten die met ingang van het volgende schooljaar niet meer voor de klas staan. Na het lied geven de leerkrachten de leerlingen een hand en wenst men elkaar goede vakantie. Ouders bedanken de leerkrachten voor het afgelopen jaar en de twee leerkrachten die afzwaaien krijgen een hand voor hun bijdrage aan het onderwijzen van hun kinderen.

De vlaggenstok wordt na de ceremonie van het plein verwijderd en in augustus weer opnieuw geplaatst op de eerste schooldag (15 augustus).

Bronnen op aanvraag beschikbaar

De groep 8 fuif



Uitnodiging voor de Tropical en Blach White fuif






Een deel van de afscheidsrsrituelen organiseren de 'verlaters' zelf. Of tenminste voor een groot deel. Vanaf november/december geven groepen leerlingen een fuif voor de hele klas.

Fuif
In de weekenden organiseren een wisselende groepjes leerlingen themapartijtjes van half acht tot een uur of elf. De bollenschuren van de bollenkwekers zijn daarvoor gunstige feestlocaties. De organisatoren sturen een uitnodiging rond en kondigen daarin het thema aan.

Themafeest
Voorbeelden zijn Black and White, Flower Power, ík hou van Holland en Beach-après ski. Je past je kleding aan op het thema en de fuiflocatie is thematisch versierd. Het feest is voor de leerlingen. De ouders zijn in de buurt om hapjes te maken en de frisdrank in te schenken. Op het feest wordt gedanst op wilde dreunende klanken maar ook 'ge-slowed' op langzame plaatjes. Voor velen een nieuwe ervaring.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Schoolverlaters tradities

De leerlingen van groep acht nemen definitief afscheid van hun school met activiteiten als een schoolkamp, en een musical..Zo ook de leerlingen van De Egelantier in De Zilk (Zuid-Holland).

Schoolkamp
Avonden vergaderen in een klaslokaal en veel knutselwerk van leerlingen, leerkrachten en ouders leveren de raamwerk van de drie dagen met de klas op een fort in de buurt van Spaarnwoude het schoolkamp houdt.

Van te voren wordt ook veel aandacht besteed aan een thema. De rode lijn door het kamp, dat verder ingevuld wordt met sportactiviteiten, een bonte avond, skiën en survival klimmen. Traditioneel verplaatst het hele gezelschap zich in een gele NZH-bus.

De betekenis is, dat de jongens en meisjes die soms al 8 jaar met elkaar op school zitten een volgende stap in hun leven zetten. De groep valt uit elkaar. De leerlingen verspreiden zich over scholen in Noordwijkerhout Lisse, Heemstede en Haarlem.

Musical
De musical is een tweede stap in het afscheid nemen. Het kiezen van het onderwerp van de musical en de uitvoering gebeurt door de school met hulp van ouders en leerlingen. De musical voert men een paar keer op. Opa's en oma's, de leerlingen van de school en de ouders allemaal hebben ze van dit toneelstuk met lied en dans kunnen genieten. De laatste opvoering wordt afgesloten met een disco met diskjockeys en gekleurde lichten. Uiteindelijk geeft de meester of juf van jouw groep je een hand en geeft je een laatste advies en gelukswens. Daarna vallen de leerlingen elkaar in de armen en wordt er door sommigen een traantje gelaten. Nu is het echt afgelopen.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Wat is de eco-voorloper van de plastic proppenschieter?

Het schieten met doorweekte propjes papier is een genoegen dat veel lagere school leerlingen koesteren. De ballpoint ontdoen van doppen en vulling. Dan een stukje papier in de mond. Kauwen tot het geheel kneedbaar is en via het breedste gat het kleddertje papier de ruimte inschieten als de meester of juf niet kijkt.

Klapperbusse
Een voorloper van de proppenschieter maakt men uit een takje van de vlierstruik. De zachte vulling verwijderen uit het vlierstokje van enige decimeters. Met een stokje het witte spul eruit duwen en vervolgens munitie kauwen en schieten maar. Deze lange proppenschieters zijn waarschijnlijk opvallender dan de proppenschiers van ballpoints. Deze voorloper van de hedendaagse schoolschiettuig heette in Zeeland klapper- of klakkerbusse.

Onweer en bliksem

Onweer en bliksem maken mensen en vooral kinderen en huisdieren bang. De lichtflitsen en het gedonder zijn daar de oorzaak van. Wat kun je ertegen doen? Je kan er actief iets tegen doen. Nu zijn er bliksemafleiders. Vroeger gebruikte men planten, dieren en het evangelie van Johannes.

Sint Jan
Tegen de vernietigende krachten van onweer hebben mensen verschillende strategieën gebruikt. Als onweer uitbreekt kan men in de negentiende en begin twintigste eeuw bij katholieken een deel van de Sint Janstros, -kroon of -tak verbranden in het haardvuur.

De kruiden, bloemen en bladeren trekt men uit de Sint Janstak die op 24 juni aan de deur wordt opgehangen. Waar de krans of tak uit bestaat, hangt af van de plaats waar men woont. Voorbeelden daarvan zijn: eikenbladeren, takjes van notenbomen, rozen, korenbloemen en altijd Sint Janskruid. Het symbolisch verbranden van de vaak ingedroogde kruiden, bloemen en bladeren verlaat als rook het huis en beschremt zo tegen blikseminslag en brand.

Evangelie van Johannes
Een andere manieren om onheil van onweer af te weren is het lezen van het evangelie van Johannes. Dit 'St. Jans Evangelie' is niet geschreven door Johannes de Doper maar door de evangelist Johannes. Johannes de Doper komt wel voor in het evangelie van Johannes. Het evangelie beschrijft hoe Jezus door Johannes gedoopt wordt en hoe Johannes Jezus herkent. Zo gauw het onweer dreigt los te barsten begint men met het lezen van het Evangelie tot het natuurgeweld voorbij is.

Voorzorgsmaatregelen
Wie ruim van te voren al zeker wil zijn van een beschermd huis, kan op de buitenmuur een wit kruis schilderen of op het dak huislook laten groeien. Ook een vlierstruik dicht bij het huis is effectief, dacht men. De vlierstruik beschermt het kostbare vee tegen heksen en zwarte magie maar houdt ook vliegen en muggen weg.

Dieren
Naast struiken en planten kunnen ook dieren een huis vrijwaren van blikseminslag. Dat geldt met name voor de ooievaar en de zwaluw. Beide zijn vogelsoorten die vaak in de buurt van woningen voorkomen in de 19e en begin 20ste eeuw. Zwaluwen nestelen veelal net onder de dakrand en ooievaars bouwen hun nest vaak op een dak.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Sint Jan 2

Tot in de negentiende euw is Sint Jan een belangrijke feestdag. In de 16e en zeventiende eeuw zijn de vuren op de vooravond van 24 juni het belangrijkst. Op hoger gelegen dijken of op het centrale stadsplein organiseert de jeugd een bijeenkomst met dans, zang en muziek. Er wordt een groot vur gemaakt waar ongetrouwde jongens en meisjes elkaar ontmoeten, dansen en plezier maken.

Langste dag
Sint Jan valt in dezelfde periode als de langste dag van het jaar. Deze overgang had magische betekenis. Men dacht de zon te zien springen en gooiden as van de Sint Jansvuren voor de buitendeur omhoog om heksen, duivels en weervolven buiten te houden. Ook spijkert men Sint Janstrossen of -kransen op de deur.

Bescherming vee
Daarnaast voert men ook vee door de Sint Jansvuren om ze te vrijwaren van ziekte en dood. Mensen en dieren gebruiken de dauw van 24 juni om zich mee te wassen of om de dieren mee in te wrijven. De dauw verzamelt men door 23 juni doeken op het gras te leggen of 's,morgensvroeg ongekleed door het natte gras te rollen.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Sint Jan 1

Op 24 juni viert men de dag van de heilige Johannes of Sint Jan.Traditioneel stopt men op 24 september met het steken van de asperges. De planten mogen daarna gewoon groeien om volgend jaar verzekerd te zijn van een sterke plant die weer nieuwe scheuten (asperges) kan produceren.

Haring geen maatje meer
De vangst van maatjes haring loopt ten einde. De vis wordt rond deze tijd geslachtsrijp en is daarom niet langer maagdelijke haring. Dat er het gehele jaar nog maagdelijke (= maatjes) haring te krijgen is komt omdat de vis diepgevroren wordt en zo heel lang goed blijft. De haring gevangen na 24 juni heet daarom Sint Jans haring. Deze wordt voor andere haringspecialiteiten gebruikt als panharing, bokking, zure haring en haring in tomatensaus.

Gras maaien
Boeren maaien voor het eerst weer gras om te laten drogen op het weiland. Het aanleggen van de wintervoorraad begint met Sint Jan op 24 juni.

Overgangsperiode
Kortom Sint Jan op 24 juni is een overgangsfeest. Het markeert een periode in het seizoen. De dag is nu een onbetekenend feest dat hier en daar alleen nog op folkloristische wijze gevierd wordt. In de meeste streken van Nederland is het verdwenen.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Vaderdag geschiedenis

Vaderdag cadeau 2009

In tegenstelling tot Moederdag is Vaderdag nooit een populair feest geworden in Nederland. De oorsprong van de feestdag ligt in Amerika waar mevrouw Sonera Dodd haar vader in het zonnetje wilde zetten. Hij voedde na het overlijden van zijn vrouw de zes kinderen op.

Op 19 juni 1910 vierden de inwoners van Spokane in de staat Washington de eerste Vaderdag. In 1924 ondersteunt president Coolidge het voorstel om van Father's Day een nationale feestdag te maken. In 1966 is het dan zover en verklaart president Johnson de derde zondag van juni tot Vaderdag.

Vaderdag in Nederland
Nederland heeft het idee snel overgenomen. Vaderdag is in de jaren dertig van de vorige eeuw al gesignaleerd in Nederland. In Leiden viert men op 7 september 1936 voor het eerst Vaderdag. In de krant staat een gedichtje dat kinderen kunnen leren en declameren voor hun vader. Het initiatief komt van slijterijen en rookwarenwinkels. Officieel is er nog niets vastgesteld en het jaar daarop verplaats men de feestdag naar een zaterdag in oktober. In 1938 naar de eerste zondag van die maand. De kranten staan vol vaderdagtips. Er wordt druk geadverteerd door kledingzaken, vulpennenverkopers en tabakswinkels.

Van oktober naar juni
Na de Tweede Wereldoorlog verschuift de datum naar de derde zondag in juni in navolging van de Vaderdag in Amerika. Slijters en sigarenwinkeliers protesteren in 1948 dat hun dag in oktober zonder overleg verplaatst wordt. Ze kondigen aan dat zij hun oktober-Vaderdag handhaven. Maar vanaf 1949 leggen ze zich daar toch bij neer en viert men Vaderdag ook in juni.

Lagere school
Naast de middenstand is vooral het lager onderwijs de grote stimulator net als bij Moederdag. In de klas maken kinderen een werkstuk en leren een gedichtje voor vader. Traditioneel zijn bijvoorbeeld een asbak van grijze klei beschilderd met plakkaatverf of het sigarettenbakje van wasknijpers. Maar ook schilderijtjes, beeldjes en andere knutselwerkstukken maakt men voor vader.

Emancipatie
Vaders zelf vinden de dag tot ver na de Tweede Wereldoorlog onzin en geven er weinig om. Vanaf de jaren zeventig lijkt Vaderdag toch aan populariteit te winnen. Mannen en vrouwen, zo is de gedachte, zijn gelijkwaardig. Vrouwen willen werken en een carrière kunnen maken. Mannen gaan zich daardoor meer met het huishouden bemoeien en de opvoeding van hun kinderen. Vaderdag en Moederdag zijn dagen waarop kinderen hun ouders in het zonnetje zetten. De emancipatie van vrouwen maakt zo Vaderdag belangrijker.

Vaderdag nu
In juni stromen de folders binnen met ideeën voor Vaderdag. Vaderdag hoort erbij. Tegenwoordig zijn sigaretten, sigaren en drank geen doorsnee Vaderdag-traktatie meer. Wel aftershave en gereedschap uit de doe-het-zelfzaak of tuincentrum. Desondanks is Vaderdag nog steeds niet echt populair in de 21e eeuw. In 2003 deed een vakantiepark onderzoek naar de beleving van Vaderdag. Ruim 67 % van de ondervraagden hecht geen belang aan Vaderdag en bijna 22 % vindt het zelfs 'een beetje onzin'.

Populair bij moeders en kinderen
Opvallend is dat vrouwen en kinderen het juist wel een leuk feest vinden. Ruim 27 % van hen vindt het zelfs heel belangrijk. Vaders vinden de aandacht van hun kinderen natuurlijk fantastisch maar het feest zelf betekent niet zoveel voor ze. Misschien verandert dat de komende decennia als vaders een groter aandeel in de opvoeding van kinderen krijgen.


Bronnen op aanvraag beschikbaar

Nationale Speeltuindag

Op 18 juni 2011i is het de Nationale Speeltuindag. Speeltuinen in Nederland verwelkomen hun bezoekers met een open dag en kinderactiviteiten. De dag is een initiatief van de NUSO.

Aangesloten speeltuinen krijgen publiciteitsmateriaal van de organisatie die met de dag aandacht wil vragen voor het belang van speeltuinen.

In de Zilkse Speeltuin De Duinrand vindt de onthulling van een gloednieuw speeltoestel plaats en strijden de plaatselijke Michael Jacksons om de eerste plaats bij De Zilk Got Talent.

De vlag uit voor diploma

Schooltasvlag 2011

Gisteren en vandaag (15, 16 juni) hangen in de straten de vlaggen uit voor de geslaagde leerlingen van het middelbaar onderwijs. De vlag is versierd met de schooltas die tijdens de opleiding gebruikt is.

Vlagritueel
Het ritueel betekent het succesvolle eind van een leerperiode. Het 'papiertje' is binnen en de volgende stap in de studie of beroepskeuze kan gemaakt worden. Het vlaggen met schooltassen en de nationale vlag is waarschijnlijk een recente traditie. In Zuid-Holland is vlaggen ontstaan na de Tweede Wereldoorlog. Aanvankelijk lijken vooral scholen te vlaggen. In maart 1949 hangt de driekleur bij voorbeeld uit ter ere van de diploma-uitreiking op de ambachtsschool in Leiden.

Haarkloverijen
Als je de kranten bekijkt over de afgelopen 100 jaar dan verschijnen de eerste artikelen in de jaren zestig. In een artikel over de waarde van HBS- en Gymnasiumdiploma stelt een auteur in 1964 dat veel ouders de vlag hebben uitgestoken voor het slagen van hun kinderen. Blijkbaar is dat dan gebruikelijk en een gewoonte. Van tassen en andere schoolse versieringen is dan nog geen sprake. In de jaren zeventig ontstaan tegengeluiden en gaan er stemmen op om het gebruik van de officiële vlag hiervoor te verbieden. Het is een koninklijke vlag en die dient niet voor diploma-vreugde aangewend te worden. Voorstanders zijn er ook. Die wijzen er op dat het 'haarkloverijen' zijn. De vlag uitsteken bij een diploma is onschuldig en duurt maar een korte periode.

Schooltasvlag
Vanaf de jaren zeventig gaat men in Zuid-Holland de stok versieren. Aan de vlaggenstok hangt de tas en soms ook een slinger van schriften. De betekenis van de 'schooltasvlag' is voor iedereen duidelijk. Je laat aan de buitenwereld zien dat je geslaagd bent. De moeder van Desirée uit Nieuw Vennep was dan ook geïrriteerd toen ze in augustus 1986 de vlag met tas van haar dochter buiten zag hangen. Een flauwe grap, dacht ze. Er was namelijk geen reden tot feesten want Desirée was voor haar herexamen gezakt. Gelukkig bleek dat haar dochter toch geslaagd was en ten onrechte geen diploma gekregen had. Het vlaggen is dan al een bekend ritueel. De schoolgeneratie na Desiree omschrijft het vlaggen in de jaren negentig als: 'Een leuke gewoonte. Dat hoort erbij. Het is een teken van opgelucht ademhalen, de spanning is voorbij.' Nog steeds is het vlaggen actueel en een ritueel met betekenis om de middelbare schooljaren af te sluiten.


Bronnen op aanvraag beschikbaar

Luilak in De Zilk (Zuid-Holland)

Luilak in De Zilk 11 juni 2001

Geen boter, meel en eieren
Luilak is een feest dat in het verleden in grote delen van Nederland springlevend was. Nu beperkt het feest zich tot steden en dorpen in Noord-Holland. In Haarlem wordt het luilakken uitgebreid gevierd. De vrijdag daarvoor staat in het Haarlems Dagblad een artikel over de maatregelen van de politie om het Luilakfeest binnen de perken te houden. Henk Geist schrijft: 'Tijdens Luilak, aanstaande vrijdagnacht, conttroleert de politie Kennemerland in de hele regio intensief op het bezit van eieren, boter en meel. In de Algemene Politie Verordening (APV) is opgenomen dat niemand in de Luilaknacht deze goederen bij zich mag hebben.'(Haarlemsch Dagblad 10 juni 2011).

Luilak De Zilk

Net over de grens in de provicie Zuid-Holland viert de lagere schooljeugd uit De Zilk gewoon Luilak met toeters, bellen en blikken aan een touw achter de fiets. Wout en Mitch hebben vrijdagavond blikken gebietst bij de lokale middenstand en met een touw aan de fietsen bevestigd. Om 6.30 uur benginnen zij met hun rondje herriemaken door het dorp.

Pinksteren

Bron Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (BG34149)

Pinksteren viert men op de vijftigste dag na Pasen. Christenen herdenken dat de heilige geest in de vorm van vlammen boven de apostelen verschijnt. Daarop verliezen de apostelen hun angst en beginnen het volk toe te spreken en te bekeren en trekken daartoe de wereld in.

De natuur in
Voor velen is Pinksteren een lang weekend waarop men naar de camping gaat of naar een evenement als Pink Pop (Pink is Pinksteren). Het Nederlands Bureau voor Toerisme voorspelt voor 2011 dat 800.000 mensen dat gaan doen. De meeste vierders blijven in eigen land namelijk 500.000. De enorme hausse veroorzaakt ook problemen. In mei 1956 is in het bioscoopjournaal te zien hoe met Pinksteren de natuur erbij ligt na het pinksterweekend.

Luilak



Luilakslepen met touw en oud ijzer begin jaren dertig



Luilak vindt elk jaar plaats op de zaterdag voor Pinksteren (2011-11 juni). Luilak is eigenlijk een lawaaifeest om langslapers wakker te maken en op een milde of ruwe wijze ter verantwoording te roepen. 

In de 19e eeuw maar ook nu nog lijkt het feest ook bedoelt om langslapers met extra werk op te zadelen. Men schrikt er niet voor terug om kadavers van honden en katten aan de deurklink te hangen voor men belletje trekt. Wie geen vieze ruiten met zeepteksten wil hebben, moet ook nu nog vroeg uit de veren om de jeugd tegen te houden. 

Voor schut zetten
Langslapers worden in de negentiende eeuw zelfs openlijk voor schut gezet. In Haarlem gooit men de luilakken kliskruid of klissen op de kleding en in het haar. Voorzien van de groene uitdossing liepen de jongens met de klisseboer door de stad. Tenslotte belandt de luilak in het water. 

Folklore
In de Zaanstreek rijdt de luilak op een karretje rond, 'de korrie', voorzien van een laag brandnetels. Achter het lage karretje hangt een touw met blikken, deksels en oud ijzer. Het korrierijden is in de twintigste eeuw gefolkloriseerd. Er komen wedstrijden waar een parcours met waterbak zo snel mogelijk moet worden afgelegd. De luilak belandt niet meer in het water maar koopt zijn schuid steeds vaker af af met koek, drank of  luilakbollen. Een soort krentenbollen met stroop, bruine suiker en roomboter.

Geweld
Luilak heeft altijd veel onrust veroorzaakt. Amsterdamse jongelui, maar ook volwassenen gaan elkaar in de 16e en 17e eeuw te lijf met stokken en vaandels. Ze vechten veldslagen uit op de bruggen in de stad schrijft stadshistoricus Jan ter Gouw in 1870. Men probeert elkaar daarbij op niet zachtzinnige wijze in de gracht te werken of tot terugtrekken te dwingen. 
In de twintigste eeuw speelt kwajongensgeweld ook een grote rol bij het feest. Met name de politie moet het ontgelden. Er worden vuurtjes gestookt en het agentje pesten is populair. 

Beschaven
Het ruwe feest moet beschaafder vindt men echter al eeuwen lang. In de zestiende eeuw verschijnen keuren om Luilak aan banden te leggen. Er worden verboden uitgevaardigd tot op de dag van vandaag. In Haarlem bij voorbeeld schakelde men bureau Halt in om eieren-gooiende luilakkers tot de orde te roepen. Ook is geprobeerd met bloemenmarkten , gratis bioscoopvoorstellingen en popconcerten de overlast te verminderen. Lawaaimaken met blikken en oud ijzer aan een touw achter de fiets mag nog wel. Belletje trekken is uiteraard ook toegestaan.

Levende cultuur 
De betekenis van het feest blijft ondanks alle beschavingspogingen groot. Aanvankelijk is het een uitlaatklep voor jongelui om zich te laten gelden en later een gebruik om het arbeidsethos te benadrukken. Nu is het vooral  een feest van jongelui die zich afzetten tegen gezag en de heersende omgangsvormen. Eén nacht en ochtend is de straat van hen en kunnen ze bijna alles doen wat God verbiedt. De wereld staat even op zijn kop en daarin hebben deze 'gezagslozen' het even voor het zeggen. 

Bronnen op verzoek beschikbaar 

Buisjesdag en Vlaggetjesdag

Buisjesdag is de dag dat de schepen in Vlaardingen uitvaren om op haring te gaan vissen. Dat gebeurt in de 18e en 19e eeuw niet eerder dan een week of twee voor 24 juni. De dag van de heilige Sint Jan of Johannes de Doper. Op 24 juni mochten de vissersboten, buizen, hun netten uitzetten voor de haring. Veel hing van de succesvolle vangst af. De uittocht van de schepen is daarom lang een groot moment geweest in ons land. Later verlengt men het feest met een 'wandeldag' waarbij de schepen versiert met vlaggen en vlaggenslingers bezoek ontvangen. Het is dan een plaatselijke traditie in Vlaardingen.

Traditie verdwijnt bijna

In de tweede helft van de negentiende eeuw verdween de buisjes- en wandeldag, omdat niet alle schepen tegelijk van wal staken. Het uitzwaaien van de schepen verdwijnt daarmee als traditie. Hier en daar blijft een schipper zijn schip versieren, maar het is geen plaatselijk of landelijk feest meer. In plaats van wandeldag komt rond de eeuwwisseling de aanduiding Vlaggetjesdag in zwang. Het is de dag waarop een haringschip versiert uitvaart.

Haringfeest

Na de Tweede Wereldoorlog begint het Bedrijfschap voor vis en visproducten opnieuw met een vlaggetjesdag. Doel is de visserij en de vis te promoten. Dat gebeurt afwisselend in Vlaardingen, IJmuiden en Scheveningen. Tegenwoordig vindt Vlaggetjesdag alleen nog in Scheveningen plaats. Niet als de schepen vertrekken maar als de nieuwe haring gearriveerd is. De Vlaggetjesdag van 2011 valt op de zaterdag voor Pinksteren.

Bronnen op aanvraag

Wie kaakte als eerste een haring?



Standbeeld in Biervliet van Willem Beukelszoon



Kaken

Het haringkaken is een uitvinding uit de Middeleeuwen. Bij het kaken worden de maag, kieuwen, hart, leveren ingewanden verwijderd en blijft alleen de alvleesklier zitten. Deze klier zorgt voor het conserveren en rijpen van de vis. De zoute haring krijgt daardoor zijn echte zoute haringsmaak die Nederlanders lekker vinden.

Denemarken

De overlevering heeft dit kunstje toegeschreven aan Willem Beukelszoon uit Biervliet in Zeeuws Vlaanderen. In de 14e eeuw zou hij het kaken hebben ontdekt. Archeologische vondsten en andere bronnen wijzen op een oudere kaaktraditie in Scandinavië. De Denen die nu geen gekaakte verse haring meer eten hebben de vroegste claims. In de 12e eeuw is er al haring gekaakt in Denemarken. Het kaken is waarschijnlijk via Vlaanderen dat handelscontacten had met de Denen naar de Lage Landen gekomen. In Biervliet wordt Willem Beukelszoon nog wel in ere gehouden. Onder andere met een standbeeld van deze legendarische figuur.

Bronnen op aanvraag beschikbaar

Nieuwe maatjesharing

Vandaag 7 juni ligt de nieuwe haring weer in de winkels en is aan de viskar te koop. Eigenlijk alleen in Nederland is men verzot op nieuwe haring. De maatjesharing komt nu uit Scandinavië. De streek waar ook de conservering van de verse vis ontdekt is.

Volksvoedsel

Haring is vanaf de middeleeuwen een belangrijk onderdeel van de Nederlandse dis. Maar daar niet alleen. In de Scandinavische landen, Engeland en Vlaanderen is haring ook belangrijk voedsel dat zelfs als ontbijt genuttigd wordt.

Maagden en maatjes

Alleen in Nederland wordt de verse, gezouten haring nu nog gegeten. Dit verse product wordt vooral gevangen in juni en juli als de vissen nog geen hom of kuit hebben gemaakt. Het zijn nog vissen die niet aan de voortplanting zijn toegekomen. Deze 'maagden' zijn de enige vissen die maatjes haring kunnen heten. Volgens de experts is maatje dan ook afkomstig van maagden- of maagdelijke haring. Door de maagdelijke haring te kaken en te zouten is deze beter goed te houden.

Bronnen op aanvraag beschilkbaar

Hemelvaartsdag en dauwtrappen

Dauwtrappen?

Op Hemelvaartsdag herdenken gelovigen dat Christus die met Pasen uit het graf is opgestaan opstijgt naar zijn Vader in de hemel. 

Einde paasperiode
Aanvankelijk is hemelvaartsdag geen apart feest maar wordt op Eerste Pinksterdag gevierd. In de vijfde eeuw ontwikkelt Hemelvaartsdag zich tot een apart feest. Vanaf de Middeleeuwen is Hemelvaartsdag het afsluitende feest van de paasperiode. Dit is nu nog steeds zo. Dit wordt gesymboliseerd in het doven van de paaskaars op Hemelvaartsdag.

Drink- en dansfeest
Bij het kerkelijke feest ontstaan wereldlijke feestrituelen. Zo gaat men in de negentiende eeuw op Hemelvaartsdag vroeg uit de veren om de zon te zien opkomen en te genieten van drank en eten voordat men naar de kerk gaat. De jongens en meisjes die van de jenever en brandewijn gedronken hebben en zich tegoed hebben gedaan aan koek, rozijnen, vijgen en krakelingen zitten dan wel eens te knikkebollen onder de preek. 

Dauwtrappen
Dauwtrappen of dauwtreden noemt men in de 18e en 19e deze wandeling naar buiten op deze dag. Aan de dauw van deze dag worden bijzondere krachten toegeschreven. Dauw helpt bij oogaandoeningen, een pijnlijke huid en tegen rimpels en sproeten. Met name vrouwen gebruiken de dauw als schoonheidsmiddel. 
In de twintigste eeuw neemt het feest in de steden in betekenis af. In Brabant en Oost Nederland blijft het wel bestaan en trekken grote groepen de natuur in en vermaken zich met dans, zang, eten en drinken. Tegen de middag keert iedereen weer vrolijk huiswaarts. De betekenis van het feest in de negentiende en twintigste eeuw zit in de mogelijkheid dat jonge mannen en vrouwen elkaar beter kunnen leren kennen. 

Dauwtrappen gebeurt nog steeds. Veelal trekt men er met de fiets of lopend op uit om van het voorjaar en de bloeiende natuur te genieten. Sportiviteit en natuurbeleving hebben de betekenis van kennismaking wat op de achtergrond gezet. Vooral in Oost Nederland is dauwtrappen nog een levende traditie met vele plaatselijke evenementen.

Bronnen op aanvraag beschikbaar: cultuurtraditie@live.nl

Knoflook

Tijdens de Mexicaanse griep (2010) berichten media dat er knoflookschaarste is in China. Om besmetting te voorkomen eten Chinezen knoflook wordt gemeld. In Europa fronst men de wenkbrauwen en begint een kostbare inentingsprogramma.

Knoflook geneest

Nog geen jaar later lijkt het eetgedrag van de Chinezen zo gek nog niet. In de televisie-uitzending van EénVandaag van 18 mei 2011 ( http://player.omroep.nl/?aflID=12564714 ) wordt ingegaan op de wonderbaarlijke geneeskracht van knoflookconcentraat. Kippen en koeien bouwen meer weerstand op en ontstekingen genezen. Knoflook als alternatief voor antibiotica lijkt voor de hand te liggen. Dat veel boeren de antibiotica nog niet vaarwel gezegd hebben ligt aan de prijs. Knoflookextract is duurder dan penicilline.

Voedsel voor armelui

De sceptische houding heeft in Nederland wellicht ook te maken met het relatief onbekende produkt knoflook. Pas met de introductie van Chinees-indische keuken na de Tweede Wereldoorlog maakt men kennis met dit product. Het is een hernieuwde kennismaking. Knoflook is namelijk ook in de 17e eeuw al bekend in ons land. Knoflook eten deden de minder rijke Nederlanders. Met name de sterke onaangename lucht die uit de mond komt na het eten is de reden dat de hogere standen terughoudend zijn met knoflook. Brederode schrijft daarover aan het begin van de 17e eeuw: [Knoflook wordt (pdb)] 'als spijs, vooral als toespijs, genuttigd, en soms bepaaldelijk als een armelijk voedsel genoemd'. In de achttiende en negentiende eeuw gebruikt men knoflook ook als geneesmiddel. Met kruiden wordt het tot een soort moes gestampt of brouwt men er een aftreksel van om te drinken.

Heksen en demonen

Knoflook en de daarmee gepaard gaande lucht is ook bruikbaar om heksen en demonen op afstand te houden. Ziektes worden langetijd ook aan heksen en demonische krachten toegeschreven. Door knoflook te eten blijft je dat bespaard. Dat blijkt nu dus te kloppen al is het niet omdat knoflook boze geesten op afstand houdt maar door de bacteriewerende stof allicine.

Bronnen op aanvraag: cultuurtraditie@live.nl

Cultuurtraditie

Cultuurtraditie is een blog over de cultuur van het dagelijks leven in Nederland.
Hier vind je actuele informatie over de betekenis, achtergronden en geschiedenis van feesten, gebruiken en cultuur met de kleine c uit Nederland.

De blog wordt samengesteld door Piet de Boer.
Piet de Boer is cultuurhistoricus en etnoloog.

Moederdag in de kerk

Het Moederdagfeest vindt in de twintigste eeuw ook een plek in de katholieke kerk. De Moederdag op de tweede zondag van mei valt goed te combineren met de speciale plaats van moeder Maria in dezelfde maand. Mei is de Mariamaand bij katholieken.

Tulpen

Pastoor Haselaar uit De Zilk viert in 1961 voor het eerst Moederdag in de kerk van deze kleine Zuid-Hollandse  parochie. De kerk is in 1962 bij de tweede viering uitbundig met tulpen versierd. Het ‘versieringscomité’, schrijft de krant, heeft zijn best gedaan. ‘Met meer dan 1200 tulpen in de fraaiste kleurschakeringen, wist men in enkele uren tijds het voorste gedeelte van de kerk om te toveren tot een ware lusthof.’

Gesticht en ontroerd
Op 13 mei 1962 is er ’s avonds namelijk een speciale plechtigheid voor moeders en kinderen. Volgens de krant wordt er gedeclameerd en zingen de aanwezigen enkele liederen. ‘Iedereen was gesticht en ontroerd’ besluit de journalist.

Wanneer ontstaat moederdag?

De vroegste vermeldingen van Moederdag dateren uit Engeland. Daar is mothering day voor het eerst opgetekend in de zeventiende eeuw. De Moederdag zoals wij die in Nederland vieren, komt niet uit Engeland, maar uit de Verenigde Staten. Deze tradttie begint iets meer dan een eeuw geleden

Anna Jarvis

Lerares Anna Jarvis (1864-1948) herdenkt elk jaar op 9 mei de sterfdag van haar moeder. Vanaf 1907 gaat ze zich inzetten voor een echte Moederdag. Deze general memorial day of all mothers wordt door het parlement uiteindelijk overgenomen en op 8 mei 1914 bekrachtigd president Woodrow Wilson het palements besluit. Moederdag vieren Amerikanen op de tweede zondag van mei. Later wordt door het succes van de dag in 1936 ook een Vaderdag ingevoerd.

Bakkers en bloemisten

Anna Jarvis promoot de Moederdag na 1914 ook in het buitenland. Ze schrijft vele brieven naar regeringen en pleit voor navolging van het Amerikaanse voorbeeld. Waarschijnlijk heeft het feest in de jaren twintig ook in Nederland voet aan de grond gekregen. De promotie is in ons land vooral het werk van bakkers- en bloemistenorganisaties. Aanvankelijk (1926) valt Moederdag op 20 mei en vanaf 1931 kiest men ook hier voor de tweede zondag van de meimaand. In de jaren dertig krijgt dit nieuwe feest steeds meer betekenis. Moeders worden in het zonnetje gezet en hoeven een dag geen huishoudelijk werk te doen en eten te koken. De traditionele cadeaus voor moeder zijn ook nu nog een bos bloemen en een taart. Zondag 8 mei 2011 viert Nederland Moederdag.

Wie vieren 1 april en wat is de betekenis van de fopdag?

Bijna alle landen in Europa hebben 1 april op de feestkalender staan. In Engeland vieren ze April fools in Duitsland Aprilschicken en in Frankrijk spreken ze over Poisson d'Avril. De kern van het feest in Nederland wordt misschien het best uitgedrukt in de naam van het feest in Vlaanderen. Daar spreekt men over 'Verzendekensdag'. De aprilgek stuurt men op pad om iets te halen dat niet bestaat.

Oorsprong onbekend
De oorsprong van het feest is onbekend. De vroegste voorbeelden van het fopfeest dateren waarschijnlijk uit de vijftiende eeuw. In Nederland kent men het spreekwoord: 'Op 1 april verloor Alva zijn bril. Dit zou terug gaan op een historische gebeurtenis uit de periode van de Opstand (80-jarige oorlog). Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen Den Briel (=bril) op de Spanjaarden.

Ontgroening
1 April is eigenlijk een fop- of ontgroeningsceremonie. Men stuurt de onnozele april-gek met een rare opdracht weg. Hij moet de aanschaafschaaf halen of een zakje zuurkoolzaad. Nieuwe collega's, ondergeschikten en kinderen worden beetgenomen. De grappen komen daarom veel voor waar hiërarchie belangrijk is. Leerkrachten op school vragen leerlingen een rol closetpapier mee te nemen in verband met de bezuinigingen. Zeekadetten stuurt men op pad om een metertje waterlijn te halen en een gymleraar vraagt leerlingen uit zijn klas het tennisballenpompje te zoeken. Nieuwe advocaten op een groot kantoor laat men de beslaghamer halen om beslag te leggen op iemands bezittingen.

In de maling nemen
Tegenwoordig is de april-grap ook steeds populairder onder gerespecteerde media. Een keer per jaar mag de krant of een televisieprogramma een loopje nemen met de waarheid. Het is voor de media een soort omkeer-ritueel. Zo bericht Studio Sport in de jaren zeventig dat Willem van Hanegem bij het circus Toni Boltini giaat werken. In 2002 kon je je inschrijven bij Estec om astronaut te worden. Door middel van een vragenlijst zou een strenge selectie uitgevoerd worden. Wubbo Okkels verwelkomde in Noordwijk de gelukkigen die op 1 april massaal naar de badplaats waren afgereisd.
Bronnen op aanvraag beschikbaar